Nova godina: Kako smo je nekad čekali?

Unspash / Pixabay

Prodavnice su radile do dva sata posle podne, beli hleb se čekao u redovima, domaćice su žurile da naprave tortu, pa da posle na brzinu natapiraju kosu zašećerenom vodom.

I pored nestašice laka za kosu, kafe, banana, ulja ili čokolade, u drugoj polovini 20. veka Nova godina je bila jedan od najznačajnijih praznika u Srbiji i bivšim jugoslovenskim republikama. Slavilo se uz švercovanu robu iz Italije ili Austrije, govor druga Tita, Deda Mraza, jelku, rusku salatu i nezaobilaznu sarmu.

O fenomenu praznika Nove godine koji se ustaljuje u našem narodu tek u socijalističkoj Jugoslaviji, razgovarali smo sa Anom Panić, kustoskinjom Muzeja istorije Jugoslavije. Razlozi za dobro ukorenjivanje ovog praznika u običaje nove države, bar u početku, bili su uglavnom politički – težilo se stvaranju jedinstvenog praznika svih naroda bivše Jugoslavije, praznika koji bi trebalo da u novoj zajednici bude dostojna zamena Božiću. Nova godina je proglašena za zvaničan praznik tek 1955. godine.NOVA GODINA - PRAZNIK EVROPE
Ovaj praznik dobio je na punom značaju tek posle Drugog svetskog rata, a Nova godina obležavana je u Kraljevini Jugoslaviji samo u većim gradovima.

- Iako je Zakon o izjednačavanju starog i novog kalendara na ovim prostorima (u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca) usvojen 1919. godine, “Mali Božić”, kako se nazivala Nova godina, slavio se retko, samo u gradovima, kao obeležje evropeizacije, kaže za portal “Nadlanu” Ana Panić.
U vremenu kad nije bilo televizije i radija, puteva i struje, Novoj godini je izgleda bilo potrebno najviše vremena da “stigne” u seosku sredinu. Tim pre što je "padala" u vreme posta i bila je prethodnica mnogo značajnijeg praznika za seosku sredinu - Božića.

- Nova godina bila je nepoznata u formi i sadržaju. Nije mogla biti prihvaćena za kratko vreme, kao drugi praznici iz posleratne epohe. Najverovatnije to i jesu bitni razlozi njenog šireg neprihvatanja. Postepene promene se zapažaju tek sa pojavom televizije, odnosno – sa njenim većim prodorom u šire slojeve stanovništva. Stiče se utisak da je Nova godina postala masovnije prihvaćena tek u poslednjoj deceniji 20. veka, prvenstveno zahvaljujući organizovanju dočeka na gradskim trgovima.

DEVOJKE U NOŠNJI ILI PARTIZAN UMESTO DEDA MRAZAKakva bi bila sudbina Deda Mraza da su, umesto njega, poklone deci delili devojka u narodnoj nošnji ili prekaljeni partizan? Izborio se nekako, možda i uz pomoć “Koka-kole”, debeljko sa sedom bradom da stigne i do Balkana.

- Deda Mraz je kritikovan kao boljševičko-klerikalna tvorevina koja suviše podseća na svetog Nikolu. Centralna ličnost trebalo je da postane devojka u narodnoj nošnji kao personifikacija Nove godine koja donosi budućnost ili stari partizan, koji održava kontinuitet revolucionarnih tradicija. Kombinacijom propagande i prinude stvoren je narodni praznik, koji je krajem 1949. godine dobio svoj zaokruženi oblik i u javnom životu FNRJ zamenio dotadašnje obeležavanje verskih praznika.

Antifašistički front žena, koji je bio najmanje politizovana masovna organizacija zadužena za rešavanje praktičnih životnih problema kao što su zbrinjavanje dece i rad sa ženama, krajem 1948. godine kreće u promociju Nove godine kao budućeg “narodnog običaja”.

- Odlični posrednici u promociji bila su i deca − insistira se na Novoj godini kao dečjem prazniku, danu radosti za sve pionire (i trudbenike) koji toga dana sumiraju rezultate svoga rada. Jelka se kitila socijalističkim obeležjima po uzoru na proslave u Sovjetskom savezu.
U prvim posleratnim godinama, Božić se još uvek zvanično slavio, novine su objavljivale praznične trobroje sa božićnim pesmama i čestitkama. Od 1947. godine u štampi nema ni naznake božićne atmosfere i na sve dostupne načine se u javnosti radi na potiskivanju verskih praznika.

Uskrs, Božić i porodične slave bili su u drugom planu, a čovek socijalizma, uz kredite i putovanja do Trsta u “šoping” slavio je Prvi maj, Osmi mart, Dan Republike, Dan mladosti, Novu godinu.Ovi praznici su, kako nam priča Ana Panić, i dalje bili mnogo popularniji u gradskoj nego u seoskoj sredini.

DOČEK UZ TITA U PREDUZEĆU
Važnu ulogu u popularizciji Nove godine imala je i ondašnja štampa u kojoj se pojavljuju prvi oglasi za proslave u hotelima i restoranima.

- Počinju da se organizuju masovni dočeci u javnim prostorima po uzoru na Sovjetski savez. Slavilo se u domovima kulture, domovima vojske, fabrikama i radnim organizacijama. Nova godina je proglašena državnim praznikom u FNRJ tek 1955. godine, prvim opštim zakonom o državnim praznicima. U prethodnom zakonu iz 1929. godine, pomenuta je samo kao verski praznik za katolike, što znači da nije bila zvaničan državni praznik - kaže Ana Panić.

“Najluđa noć” slavila se u početku kod kuće u užem krugu porodice, rođaka i prIjatelja. Kasnije su uobičajene postale proslave van kuće, u hotelima, restoranima ili čak radnim organizacijama.

- Ulične proslave predstavljaju relativno novu “tradiciju” u Srbiji ustanovljenu sredinom 90-ih godina prošlog veka.Poslednjih godina poenta je u simboličkom približavanju Beograda drugim svetskim metropolama koje imaju slične dočeke.

NEZAMISLIVO BEZ TV-a i ČESTITKI
Nekadašnje slavlje bilo je skoro nezamislivo bez televizije, koja je postepeno zauzimala sve dominantniju ulogu u životu čoveka. Govor druga Tita, šaljivi dnevnik, skečevi Mije Aleksića, Miodraga Petrovića Čkalje, Nele Eržišnik, reklame "Maće, ideš kod Kluza?", filmski maraton, bili su sastavni deo televizijske ponude.

- Zanimljivo je da je do pojave televizije, Tito Nove godine dočekivao u užem krugu prijatelja, a svakog 1. januara na radiju je prenošena poruka kojom je građanima čestitao nastupajuću godinu. Šezdesetih godina, kada TV prenosi postaju deo svakodnevice, uz pomoć televizije Titovi dočeci postaju “privatni”, skoro “porodični” događaji koje prati cela Jugoslavija, kaže Ana Panić i napominje da je Tito svake godine ovaj praznik slavio u drugoj republici.

U Novogodišnjem programu 1969/70. godine, TV Beograd, prikazan je i mjuzikl „Kosa“, odmah posle folklorne igre, zatim šou Olivere Katarine i na kraju „Muzikanti“.

Nezaobilazne su bile i novogodišnje čestitke, koje su, kako kaže Ana Panić, „pratile modu“ i stanje u društvu.

- Čestitke kojima sam se je bavila, a koje je primao Josip Broz Tito od 1945. do 1980. godine, čine pravu malu istoriju želja druge polovine prošlog veka i od zaborava čuvaju jedno vreme. Od onih skromnih crno-belih čestitki iz pedesetih, kada je najčešći motiv bio fotografija samog pošiljaoca ili njegove porodice, mesta u kome živi ili fabrike u kojoj radi, preko čestiki sa motivima cveća i mira u svetu iz šezdesetih, do luksuznih, svetlucavih, rađenih na svili i sa 3D efektima sedamdesetih godina XX veka.Nova godina je u međuvremnu izgubila socijalistička obeležja, nema više ni 13. plate, ali slavi se, možda, raskošnije, a svakako bučnije (uz petarde) nego ikada. Zajedljivci bi rekli da treba nekako skratiti duge zimske noći, optimisti su tu da podsete na druženje kao najlepši deo svakog praznika.

I onima koji slave i onima koji ne slave, ostaje 1. januar, Bečki koncert, skijaški skokovi u Garmiš–Partenkirhenu i nezaobilazna novogodišnja čestitanja.
Danijela Tadić, Izvor: nadlanu.com